Prawo podmiotowe jest jednym z podstawowych pojęć prawa cywilnego i odgrywa w tej gałęzi prawa węzłową rolę. Jest też powszechnie zaliczane w nauce prawa cywilnego do konstrukcji o kluczowym znaczeniu. Poglądy doktryny na istotę i charakter prawa podmiotowego są rozbieżne. Dotyczy to także sytuacji w nauce polskiej. Przedstawione poniżej stanowisko odpowiada jednej z koncepcji prawa podmiotowego cechuje je pewne uproszczenie. Prawem podmiotowym jest przyznana i zabezpieczona przez normy prawa cywilnego oraz wynikająca ze stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób.

Nabycie własności w drodze umowy wymaga w zasadzie, aby zbywający był właścicielem rzeczy lub miał prawo nią rozporządzać (komisant, agent, pełnomocnik). Ta generalna zasada doznaje ograniczeń na korzyść nabywców działających w dobrej wierze. Mianowicie, jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą (np. najemca) sprzeda rzecz lub zawrze inną umowę przenoszącą własność, nabywca staje się właścicielem w chwili wydania rzeczy, jeśli objął ją w posiadanie w dobrej wierze, to znaczy działał w przekonaniu, że zbywający ma prawo rozporządzać rzeczą .

– ogólne,

– rodzajowe,

– szczególne.

Pełnomocnictwo ogólne jest upoważnieniem do dokonywania różnych czynności prawnych w imieniu mocodawcy, w ramach zwykłego zarządu, np. stałe administrowanie budynkiem.

Pełnomocnictwo rodzajowe jest upoważnieniem do wielokrotnego doko-nywania czynności prawnych określonego rodzaju. Pełnomocnictwem rodzajowym dysponują ekspedienci w sklepach, którzy w imieniu swojego przedsiębiorstwa zawierają nieustannie umowy sprzedaży z klientami, pełnomocnikiem takim jest kasjer sprzedający bilety na mecz itp. Pełnomocnictwo szczególne jest upoważnieniem do dokonania w imieniu mocodawcy konkretnej czynności, np. sprzedania oznaczonej rzeczy.

Zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie to przyjmuje (art. 508 k.c.). Wierzytelność jest prawem przysługującym wierzycielowi, nic nie stoi zatem na przeszkodzie, by wierzyciel zrzekł się tego prawa i umorzył zobowiązanie bez uzyskania świadczenia ze strony dłużnika, na przykład zrzekł się zwrotu pożyczki. Do zgaśnięcia zobowiązania nie wystarczy jednak samo oświadczenie wierzyciela o zrzeczeniu się świadczenia, konieczna jest również zgoda dłużnika, który na przykład z przyczyn ambicjonalnych może jej nie wyrazić. Zobowiązanie wówczas istnieje nadal.

Nazwę dodatkowych zastrzeżeń umownych noszą postanowienia zawarte w umowie, mające na celu zabezpieczenie interesu wierzyciela i ułatwienie mu realizacji jego roszczeń68. Zaliczamy do nich zadatek, umowne prawo odstąpienia, odstępne i kary umowne. Omówienie kar umownych obejmuje program prawa gospodarczego.

Zadatek jest to kwota pieniężna lub niekiedy inna rzecz, jaką strona daje kontrahentowi przy zawarciu umowy. W razie braku odmiennego postanowienia stron przepisy każą traktować zadatek jako zabezpieczenie wykonania umowy i jednocześnie odszkodowanie na wypadek jej niewykonania. Jeżeli strona dochodzi wykonania umowy, zadatek nie odgrywa szczególnej roli. Jego znaczenie ujawnia się wtedy, gdy strona uprawniona rezygnuje z dochodzenia świadczenia, do którego na podstawie umowy ma prawo i którego nie uzyskała. W takim przypadku, jeżeli otrzymała zadatek, ma prawo go zatrzymać, natomiast jeżeli sama zadatek dała, może żądać jego zwrotu w podwójnej wysokości (art. 394 § 1 k.c.). Równocześnie zadatek stanowi całe odszkodowanie za niewykonanie umowy i strona nie może się domagać odszkodowania wyższego, niezależnie od wielkości szkody.

Jeżeli dłużnik nie spełnia świadczeń, do których zobowiązał się w umowie, wierzyciel może skierować sprawę do sądu i na drodze przymusu państwowego dochodzić swoich roszczeń.

Niezależnie od dochodzenia wykonania umowy, wierzyciel może żądać od dłużnika, aby ten naprawił wszelką szkodę, jaką wierzyciel poniósł przez to, że dłużnik nie wykonał umowy w ogóle albo nie wykonał jej w sposób należyty. Odpowiedziałność za szkodę wyrządzoną wierzycielowi niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy nazywamy odpowiedzialnością kon-traktową(contractus- umowa).

Zachowek (art. 991-1011 k.c.) jest instytucją prawa spadkowego, która w pewnym stopniu ogranicza swobodę spadkodawcy w rozporządzaniu majątkiem na wypadek śmierci. Zachowek służy przede wszystkim ochronie interesów członków rodziny spadkodawcy. Istotą zachowku jest przyznanie niektórym spadkobiercom ustawowym, którzy nie zostali powołani do dziedziczenia w testamencie, prawa żądania od spadkobiercy lub spadkobierców oznaczonego świadczenia.

Przysługujące wierzycielowi prawo podmiotowe nazywamy wierzytelnością, zaś ciążący na dłużniku obowiązek nazywamy długiem. Osoba fizyczna czy prawna odpowiada za długi swoim majątkiem.

Szczególnym rodzajem zobowiązań są zobowiązania solidarne. Zobowiązanie ma tylko wówczas charakter zobowiązania solidarnego, gdy wyraźnie stanowi to ustawa lub zawarta przez strony umowa – w pozostałych przypadkach zobowiązanie nie jest solidarne. Jedną z cech zobowiązania solidarnego jest to, że występuje w nim kilku dłużników lub kilku wierzycieli. Zależnie od tego, po której stronie stosunku zobowiązaniowego występuje kilka osób, mamy do czynienia z solidarnością dłużników lub solidarnością wierzycieli. Sama wielość wierzycieli lub dłużników nie czyni jednak zobowiązania solidarnym, gdyż, jak wspomniano wyżej, decyduje o tym ustawa lub umowa stron.

We współczesnym obrocie prawnym, zwłaszcza w obrocie towarowym między wielkimi przedsiębiorstwami w handlu międzynarodowym, transporcie morskim itp. papiery wartościowe odgrywają olbrzymią rolę.

Papierami wartościowymi nazywamy dokumenty stwierdzające istnienie pewnych praw i wyposażone w taki przywilej, że realizacja praw w nich wymienionych możliwa jest wyłącznie na podstawie przedłożenia lub zwrotu takich dokumentów . Osoba będąca w posiadaniu papieru wartościowego korzysta z domniemania, że przysługuje jej prawo stwierdzone dokumentem.

Służebność jest ograniczonym prawem rzeczowym ustanawianym na nierucho-mościach. Istota służebności polega na tym, że: a) osoba uprawniona może korzystać z cudzej nieruchomości w określony sposób najczęściej przybiera to postać prawa przejazdu, przepędzania bydła, pobierania wody, b) osoba uprawniona może żądać, by właściciel obciążonej nieruchomości nie wykonywał swojego prawa własności w pewien oznaczony sposób, nie wznosił zabudowań, nie sadził drzew, nie

Przez umowę przechowania przechowawca zobowiązuje się zachować w stanie niepogorszonym rzecz ruchomą oddaną mu na przechowanie. Przechowanie jest umową realną. Do jej zawarcia potrzebne jest więc nie tylko porozumienie stron, lecz również wydanie rzeczy do rąk przechowawcy.

Umowa przechowania może być zarówno odpłatna, jak i nieodpłatna, jednak zasadą jest odpłatność. Przechowanie jest nieodpłatne tylko wówczas, gdy strony w umowie wyraźnie tak postanowiły, albo gdy wynika to z okoliczności (np. przechowanie roślin domowych przez sąsiadów na czas urlopu).

Wygaśnięcie zobowiązania przez potrącenie (kompensację) jest nader roz-powszechnione w odniesieniu do zobowiązań pieniężnych, choć potrąceniu mogą ulegać i inne świadczenia. Potrącenie zachodzi wówczas, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami (najczęściej z różnych tytułów), a jedna z nich zamiast spełniać swoje świadczenie, odlicza je od świadczenia, które jej się należy. Żaden z wierzycieli nie otrzymuje wówczas do rąk efektywnego świadczenia, ale za to zostaje zwolniony ze swego zobowiązania lub jego części. Pozostała po potrąceniu część należności pozostaje do uregulowania, chyba że należności były równe i uległy całkowitemu potrąceniu.

Prawo zna liczne sposoby nabycia i utraty prawa własności. Większość z nich uregulowana jest w kodeksie cywilnym. Poza prawem cywilnym spotykamy takie sposoby przejścia własności jak nacjonalizacja, wywłaszczenie, przepadek rzeczy.

Nabycie prawa własności przez osobę fizyczną lub prawną połączone jest zazwyczaj z utratą tegoż prawa przez poprzedniego właściciela. Wyjątek stanowi nabycie rzeczy niczyjej (art. 181 k.c.). Sposoby nabycia prawa własności dzielą się na:

Rzeczami w rozumieniu prawa cywilnego są przedmioty materialne, na tyle wyodrębnione, że w obrocie mogą być traktowane jako dobra samoistne. Dlatego nie są rzeczami w znaczeniu cywilnoprawnym dobra niematerialne, jak na przykład utwory literackie lub artystyczne, dzieła naukowe, wynalazki czy projekty racjonalizatorskie, a także przedmioty mające wprawdzie charakter materialny, ale niesamoistne, wchodzące w skład innych rzeczy, czyli tzw. części składowe.