POJĘCIA PRAWA SPADKOWEGO
W przepisach prawa spadkowego występuje szereg pojęć, charakterystycznych dla tego działu prawa cywilnego. Dalsze uwagi zawierają krótkie wyjaśnienie najważniejszych z nich.
Spadkodawca to zmarły, którego śmierć zapoczątkowuje proces dziedziczenia. Spadkodawcą może być tylko osoba fizyczna. Spadkodawcą jest również człowiek, który został uznany za zmarłego orzeczeniem sądu.
Spadkobierca to osoba, która dziedziczy lub mogłaby dziedziczyć po zmarłym. Spadkobiercą może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. Aby dana osoba fizyczna lub prawna mogła być spadkobiercą, muszą być spełnione określone przesłanki. Po pierwsze – osoba prawna musi istnieć, a osoba fizyczna musi żyć w chwili śmierci spadkodawcy. Wśród osób fizycznych spadkobiercą może być też dziecko już poczęte, ale jeszcze nie urodzone, jeżeli urodzi się żywe, a wśród osób prawnych nie istniejąca jeszcze fundacja, jeżeli zgodnie z przepisami ustawy o fundacjach zostanie utworzona po śmierci spadkodawcy, który w testamencie przeznaczył jej majątek (art. 927 k.c.). Po wtóre
– spadkobierca musi być godny dziedziczenia. Niegodnym dziedziczenia jest na przykład ten, kto umyślnie dopuścił się ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, umyślnie podrobił albo zniszczył testament, groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia testamentu o określonej treści (art. 928 k.c.). Niegodność dziedziczenia stwierdza sąd na żądanie osoby mającej w tym interes prawny. Spadkobierca przestaje być niegodnym, jeżeli spadkodawca mu przebaczył. Po trzecie – spadkobierca nie zrzekł się dziedziczenia.
Dziedziczenie jest podstawowym mechanizmem przenoszenia prawa własności majątku spadkowego (obok zapisu). W wyniku dziedziczenia spadkobierca z mocy prawa nabywa całość lub część spadku.
Zapis jest zawartym w testamencie rozporządzeniem spadkodawcy, zobowiązu-jącym spadkobiercę do spełnienia określonego świadczenia na rzecz wskazanej w zapisie osoby (art. 968 k.c.), np. wypłacenia pewnej kwoty, wydania księgozbioru, biżuterii itd. Zapis nie powoduje przejścia własności zapisanych rzeczy na zapisobiercę, a tylko daje mu roszczenie wobec spadkobiercy o ich wydanie. Między zapisobiercą i spadkobiercą powstaje stosunek wierzyciela i dłużnika, a więc stosunek zobowiązaniowy.
Polecenie polega na tym, że spadkodawca w testamencie nakłada na spadkobiercę lub zapisobiercę obowiązek pewnego działania (art. 982 k.c.), na przykład zobowiązuje go do zorganizowania wystawnego pogrzebu, kremacji zwłok itp.
Otwarcie spadku jest określeniem oznaczającym chwilę śmierci spadkodawcy (art. 924 k.c.). Z tą chwilą następują skutki dziedziczenia, bez względu na konieczną procedurę ustalania praw do spadku (skutki ex tunć).