Następne tematy niniejszego rozdziału omawiają różne przypadki odpowie-dzialności z tytułu czynów niedozwolonych, inaczej zwanej odpowiedzialnością deliktową (odpowiedzialność ex delicto, delictus- czyn niedozwolony). Jak to już wyjaśniono poprzednio, odpowiedzialność deliktową jest następstwem wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym, zabronionym przez prawo. Odpowiedzialność deliktową charakteryzuje to, że przed powstaniem szkody poszkodowanego nie

Odpowiedzialność za czyny osób niepoczytalnych obciąża tych, na których ciąży obowiązek sprawowania nad nimi nadzoru. Jest to odpowiedzialność za cudze czyny, która tym się różni od odpowiedzialności za czyny własne, że bezpośrednim sprawcą szkody jest kto inny niż osoba, która za szkodę ponosi odpowiedzialność.

Obowiązek sprawowania nadzoru nad osobą niepoczytalną może wynikać z ustawy lub zawartej umowy, a jego celem jest między innymi zapobieżenie szkodom, jakich osoby trzecie mogą doznać wskutek czynów niepoczytalnego. Ustawowy obowiązek sprawowania nadzoru obciąża rodziców, albo wyznaczonego przez sąd opiekuna lub kuratora. Natomiast obowiązek umowny spoczywa na przykład na szkole, szpitalu dla nerwowo chorych, opiekunce dzieci. Na równi z osobami zobowiązanymi do nadzoru traktuje się osoby, które nie będąc do tego prawnie zobowiązane sprawują stałą pieczę nad osobami niepoczytalnymi.

Testament z prawnego punktu widzenia jest jednostronną czynnością prawną osoby fizycznej, zawierającą rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci (mortis causa). Testament jest jednak czynnością prawną o szczególnym charakterze i od innych czynności prawnych różni się szeregiem cech. Sporządzić testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych (art. 944 § 1 k.c.). Testament może zawierać rozporządzenie tylko jednego spadkodawcy. Prawo spadkowe nie dopuszcza więc znanych niektórym ustawodawstwom tak zwanych testamentów wspólnych, zawierających rozporządzenia majątkowe kilku osób, w szczególności małżonków.

Powołanie do dziedziczenia po zmarłym może się opierać na testamencie lub na ustawie. W związku z tym odróżniamy dziedziczenie testamentowe i dziedziczenie ustawowe. Jeżeli spadkodawca pozostawi testament, dziedziczenie następuje zgodnie z jego treścią, zarówno co do osób, jak i przypadającego im majątku. Jeżeli spadkodawca nie zostawi testamentu, dziedziczenie następuje według reguł podziału majątku między spadkobierców, zawartych w prawie spadkowym. Mamy wówczas do czynienia z dziedziczeniem ustawowym. Dziedziczenie ustawowe zachodzi także, gdy testament okazał się nieważny, gdy wszyscy powołani w testamencie spadkobiercy odrzucili spadek, gdy wszyscy spadkobiercy testamentowi zostali uznani za niegodnych. Dziedziczenie ustawowe może zachodzić także co do części spadku, na przykład gdy spadkodawca objął testamentem jedynie część swojego majątku.

Na oświadczenie woli będące podstawowym elementem czynności prawnej składa się sam akt woli oraz jego uzewnętrznienie. Proces składania oświadczenia woli może być dotknięty nieprawidłowościami, które nazywamy wadami oświadczenia woli.

Wadliwość woli pociąga za sobą ujemne skutki dla czynności prawnej, w ramach której oświadczenie złożono. Polegają one bądź na nieważności czynności prawnej, bądź też na umożliwieniu osobie, która złożyła wadliwe oświadczenie, wycofania się ze skutków czynności prawnej. Przepisy kodeksu cywilnego znają cztery wady oświadczenia woli:

Zobowiązanie, a mówiąc dokładniej – stosunek zobowiązaniowy, jest jednym z rodzajów stosunków cywilnoprawnych, różniących się od innych swą treścią i charakterem.

Zobowiązaniem nazywamy stosunek prawny, w którym jedna ze stron (wierzyciel) może domagać się od drugiej strony (dłużnika) określonego zachowania, czyli świadczenia.

Zarówno po stronie wierzyciela, jak i po stronie dłużnika może w zobowiązaniu występować kilka osób. Świadczenie, czyli obowiązujący dłużnika sposób zachowania, może polegać na pewnym działaniu (zapłaceniu pieniędzy, wykonaniu usługi, wydaniu rzeczy) lub na wstrzymaniu się od czynności, do których dłużnik w innych warunkach byłby uprawniony.

Odpowiedzialność dłużnika zależy od spełnienia się przesłanek, o których mowa wyżej. Przesłanki te wymagają udowodnienia w toku ewentualnego procesu. Jest sprawą o nader istotnym dla stron znaczeniu, na kim spoczywa ciężar przeprowadzenia takiego dowodu: czy wierzyciel ma udowodnić, że przesłanki zachodzą, czy też dłużnik powinien wykazać, że przesłanek takich nie ma. Regulujące to przepisy art. 6 k.c. i art. 471 k.c. ustanawiają następujące zasady:

Z punktu widzenia swojej formy testament jest zawsze czynnością prawną wymagającą formy szczególnej. Jednakże nie jest to jedna forma – przepisy kodeksu cywilnego znają kilka form testamentu. Wymagania co do formy testamentu są zróżnicowanie przede wszystkim w zależności od tego, czy testament jest sporządzony w normalnych, czy też w nadzwyczajnych okolicznościach. Na tym tle odróżnia się: 1) testamenty zwykłe, 2) testamenty szczególne.

Do zawarcia umowy dochodzi najczęściej w ten sposób, że jedna ze stron występuje z ofertą, a druga strona tę ofertę przyjmuje. Istnieją jednak także inne drogi prowadzące do zawarcia umowy. Zawieranie umów jest uregulowane przepisami części ogólnej prawa cywilnego (art. 66-72 k.c.). W kodeksie cywilnym znalazły unormowanie następujące tryby zawierania umów:

– w drodze złożenia i przyjęcia oferty,

Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Przytoczona definicja sformułowana w art. 734 § 1 k.c. mówi jedynie

o dokonaniu czynności prawnych na rzecz dającego zlecenie, jednakże zgodnie z art. 750 k.c. przepisy o zleceniu stosuje się odpowiednio również do wszystkich umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, a więc których nie można zakwalifikować na przykład jako umowy o dzieło, umowy agencyjnej, umowy przewozu, umowy przechowania itd.

– wyrok,

– postanowienie.

Wyrok wydaje sąd najczęściej po przeprowadzeniu rozprawy. W zasadzie rozstrzyga się w nim o całości sprawy. Wyrok ustala się na niejawnej naradzie sądowej, na której natychmiast sporządza się na piśmie sentencję, czyli tę część wyroku, w której obok elementów formalnych zawarte jest rozstrzygnięcie sądu co do żądania pozwu.

Prawo pracy w systemie prawa polskiego traktowane jest jako samodzielna gałąź prawa. Wywodzi się ono z prawa cywilnego i dawniej stanowiło jego część, a i obecnie zawiera wiele elementów cywilnoprawnych. O wyodrębnieniu prawa pracy zdecydowało coraz większe nasycenie stosunków pracy elementami innymi niż majątkowe, powodujące coraz większe zróżnicowanie typowych stosunków cywilnoprawnych i stosunków pracy, a także rosnąca rola przepisów regulujących całokształt stosunków między pracodawcą i pracownikiem. Przepisy prawa pracy obejmują coraz to nowe dziedziny, dotąd nie regulowane i obce prawu cywilnemu. Przykładem mogą być rozbudowane przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisy o ochronie pracy, szczególnie młodocianych i kobiet i in.

Zgodnie z ogólną zasadą art. 6 k.c., że „ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne”, dłużnik powinien wykazać, że świadczenie spełnił i że jest to właśnie to świadczenie, do którego był zobowiązany.

W celu ułatwienia mu tego zadania przepisy nakładają na wierzyciela obowiązek wydania pokwitowania. Dłużnik, który spełnił świadczenie, ma prawo żądać od wierzyciela pisemnego poświadczenia, że otrzymał należne świadczenie (art. 462 k.c.). Nie wystarczy samo potwierdzenie otrzymania na przykład określonej kwoty, lecz z pokwitowania musi wynikać, że dłużnik w ten sposób spełnił swój obowiązek z tytułu jakiegoś długu. Pokwitowania może się domagać nie tylko dłużnik, lecz również każda osoba, która za niego spełnia świadczenie.

– Z posiadaniem kodeks cywilny łączy kilka domniemań. Są to do-mniemania wzruszalne (praesumptiones iuris tantum), które mogą być obalone dowodem przeciwnym. Główną rolę odgrywa domniemanie, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym. Gdy więc ktoś włada rzeczą tak jak właściciel, istnieje domniemanie, że jest właścicielem. Posiadacz nie musi udowadniać swego prawa własności, co w odniesieniu do rzeczy ruchomych mogłoby być trudne, a nawet wręcz niemożliwe, wystarcza, że sprawuje faktyczne władztwo. Ciężar udowodnienia, że jest inaczej, spoczywa na oponencie. Domniemywa się także: a) że posiadacz jest posiadaczem samoistnym, b) że istnieje ciągłość posiadania, c) że posiadacz jest w dobrej wierze.