STOSUNEK CYWILNOPRAWNY
Pojęciem stosunku prawnego zajmuje się teoria prawa. Czytelnicy podręcznika zapoznali się z nim w rozdziale pierwszym. Stosunki cywilnoprawne to zachodzące między równorzędnymi prawnie stronami stosunki społeczne na tle majątkowym oraz nieliczne stosunki osobiste, regulowane przez normy prawa cywilnego. W każdym stosunku cywilnoprawnym można wyodrębnić następujące elementy:
– podmioty stosunku,
– przedmiot stosunku,
– uprawnienia wynikające ze stosunku,
– obowiązki wynikające ze stosunku .
W prawie cywilnym podmiotami (stronami) stosunków cywilnoprawnych mogą być osoby fizyczne i osoby prawne. W każdym stosunku występują przynajmniej dwa podmioty. Może ich być więcej, a w niektórych przypadkach – na przykład w stosunkach regulowanych przez prawo rzeczowe – nawet nieograniczona liczba. O tym, czy człowiek lub organizacja może być podmiotem stosunków cywilnoprawnych, nie decydują ich przyrodzone właściwości, lecz norma prawna. Zdolność do występowania w roli podmiotu stosunków cywilnoprawnych, lub – jak się to inaczej określa
– w roli podmiotu prawa cywilnego, nazywamy zdolnością prawną. Istotną cechą stosunku cywilnoprawnego jest, podkreślana już wcześniej, prawna równorzędność stron, z których żadna w ramach tego stosunku nie występuje w charakterze zwierzchnika drugiej i nie dysponuje wobec niej uprawnieniami władczymi.
W istniejącym stosunku prawnym podmioty mogą się zmieniać, chyba że ustawa lub umowa tego zakazuje. Wierzyciel może na przykład odstąpić swoją wierzytelność innej osobie, która zajmuje jego miejsce w stosunku prawnym. Niekiedy jednak ustawa wiąże prawa wynikające ze stosunku prawnego z konkretnym podmiotem i tylko on może z nich korzystać. Mamy wówczas do czynienia z tzw. prawami niezbywalnymi (prawo dożywocia, służebność osobista, prawo pierwokupu, użytkowanie).