POSTĘPOWANIE CYWILNE

Prowadzenie postępowania cywilnego należy w Polsce do sądów powszechnych. Nie należą do właściwości sądów powszechnych tylko te sprawy, które ustawa wyraźnie przekazuje innym sądom i organom wymiaru sprawiedliwości.

W postępowaniu cywilnym rozstrzygane są sprawy z zakresu prawa cywilnego, a także prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy (art. 1 k.p.c.). Są to w większości sprawy majątkowe, niekiedy tylko – zwłaszcza na tle przepisów prawa rodzinnego i opiekuńczego – mają one charakter osobisty. Wśród postępowań cywilnych toczących się przed sądami powszechnymi i Sądem Najwyższym można odróżnić:

– postępowanie rozpoznawcze (proces i postępowania nieprocesowe),

– postępowanie pomocnicze (postępowanie zabezpieczające, postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt i in.),

– postępowanie egzekucyjne.

Elementy prawa dla ekonomistów

Główną rolę odgrywa postępowanie rozpoznawcze, którego zadaniem jest rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy cywilnej. Postępowanie to może się toczyć w dwojakim trybie: w trybie procesu i w trybie postępowania nieprocesowego. Oba te tryby służą temu samemu celowi, ale cechuje je szereg odrębności i w pewnym zakresie uregulowane są oddzielnymi przepisami. Postępowanie cywilne sądowe prowadzone w trybie procesowym nosi nazwę procesu cywilnego. Jest to historycznie najstarszy tryb postępowania cywilnego.

W procesie cywilnym sąd rozstrzyga spór między stronami. Jedną ze stron jest powód, czyli osoba występująca z żądaniem, drugą zaś pozwany. Wszczęcie procesu cywilnego następuje na skutek wytoczenia powództwa, polegającego na wniesieniu do sądu pisma procesowego zwanego pozwem. W procesie może brać udział także prokurator, występujący tu niejako oskarżyciel, lecz w roli rzecznika interesu społecznego.

Cechą procesu jest przeciwstawność interesów stron. Postępowanie nie-procesowe jest tej cechy często pozbawione. Może w nim występować wielu uczestników, którzy nie dzielą się na przeciwstawne obozy, lecz z których każdy ma swoje własne interesy. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego normują szereg postępowań nieprocesowych (postępowanie o uznanie za zmarłego, o stwierdzenie prawa do spadku, o dział spadku i in.). W niektórych przypadkach postępowanie nieprocesowe, w przeciwieństwie do procesu cywilnego, może być przez sąd wszczęte z urzędu. Przepisy regulujące postępowanie cywilne przed sądami powszechnymi zawarte są w kodeksie postępowania cywilnego (k.p.c.) z 1964 r.