Istota testamentu

Testament z prawnego punktu widzenia jest jednostronną czynnością prawną osoby fizycznej, zawierającą rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci (mortis causa). Testament jest jednak czynnością prawną o szczególnym charakterze i od innych czynności prawnych różni się szeregiem cech. Sporządzić testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych (art. 944 § 1 k.c.). Testament może zawierać rozporządzenie tylko jednego spadkodawcy. Prawo spadkowe nie dopuszcza więc znanych niektórym ustawodawstwom tak zwanych testamentów wspólnych, zawierających rozporządzenia majątkowe kilku osób, w szczególności małżonków.

Testament może być w każdej chwili odwołany, zarówno w całości, jak i co do poszczególnych postanowień. Odwołanie testamentu może nastąpić zarówno przez jego zniszczenie lub pozbawienie cech, od których zależy jego ważność (np. wymazanie podpisu), jak i sporządzenie nowego. Nowy testament uchyla poprzedni w całości lub w części, zależnie od swojej treści. Jeżeli spadkodawca nie zaznaczył w nim, że odwołuje poprzedni, odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie da się pogodzić z treścią nowego testamentu.

Istotne znaczenie ma reguła, że testament może być sporządzony tylko osobiście, nie można się więc, jak w przypadku innych czynności prawnych, posłużyć pełnomocnikiem. Odmiennie jest również uregulowane zagadnienie wad czynności prawnych i ich skutków dla ważności testamentu. Testament jest nieważny w trzech przypadkach:

– jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli,

– gdy sporządzono go pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod jego wpływem, nie sporządziłby testamentu tej treści,

– jeżeli został sporządzony pod wpływem groźby.

Na wymienione przyczyny nieważności testamentu osoba mająca w tym interes prawny (np. odsunięty spadkobierca ustawowy) może się powoływać jedynie w ciągu trzech lat od dnia, w którym się o nich dowiedziała, a w każdym razie nie dłużej niż dziesięć lat od otwarcia spadku.

Co do wykładni testamentu, kodeks cywilny ustanawia regułę podobną do tej, jaka obowiązuje w odniesieniu do innych czynności prawnych. Nakazuje mianowicie tak tłumaczyć testament, aby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy, a nie trzymać się jego literalnego brzmienia.