Podział prawa cywilnego

Złożony charakter prawa cywilnego, bogactwo norm w nim zgromadzonych oraz waga stosunków przez nie regulowanych dyktują potrzebę wewnętrznego usys-tematyzowania tej gałęzi prawa. Według przyjętego podziału na prawo cywilne składają się:

– część ogólna,

– prawo rzeczowe,

– prawo zobowiązaniowe,

– prawo spadkowe.

Część ogólna zawiera te normy, które regulują zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego (podmioty, mienie, czynności prawne, przedawnienie itd.). Przepisy części ogólnej zawarte są w księdze I kodeksu cywilnego.

Prawo rzeczowe reguluje prawne formy korzystania z rzeczy, ukształtowane w postaci praw podmiotowych bezwzględnych, tzn. skutecznych względem każdej osoby trzeciej. Jest to przede wszystkim prawo własności, a dalej tzw. ograniczone prawa rzeczowe. Przepisy prawa rzeczowego obejmuje księga II kodeksu cywilnego.

Prawo zobowiązaniowe normuje stosunki zobowiązaniowe (zobowiązania), które powstają między wierzycielem i dłużnikiem, dając temu pierwszemu prawa podmiotowe względne, skuteczne względem dłużnika. Prawo zobowiązaniowe zawiera księga III kodeksu cywilnego.

Prawo spadkowe reguluje przejście praw i obowiązków zmarłego na inne podmioty prawa. Przepisy dotyczące tej sfery stosunków znajdują się w księdze IV kodeksu cywilnego.

W doktrynie prawa cywilnego sporna jest kwestia miejsca prawa rodzinnego w systematyce prawa. Tradycyjne poglądy przejęte z prawa rzymskiego lokują prawo rodzinne wśród działów prawa cywilnego (A. Wolter). Przemawia za tym wiele instytucji wspólnych. Pogląd ten wydaje się w ostatnim czasie przeważać w nauce. W przypadku jego przyjęcia należałoby przedstawiony wyżej podział uzupełnić o piątą część: prawo rodzinne. Za samodzielnością prawa rodzinnego przemawiają natomiast przeobrażenia społeczno-gospodarcze, jakie się dokonały. Stosunki rodzinne we współczesnych wysoko rozwiniętych społeczeństwach charakteryzują się znaczną przewagą elementów osobistych nad majątkowymi, czynniki majątkowe przestały być charakterystyczne dla stosunków rodzinnych.

Na gruncie ustawowym sprawa odrębności prawa rodzinnego została przesądzona, gdyż kodeks cywilny nie objął przepisów prawa rodzinnego. Źródłem prawa rodzinnego jest natomiast kodeks rodzinny i opiekuńczy.

Uzupełniając charakterystykę prawa cywilnego należy dodać, że dawniej podlegały mu również dalsze dziedziny stosunków społecznych, np. stosunki pracy. Obecnie wskutek rozwoju stosunków społeczno-gospodarczych i związanych z nimi przeobrażeń prawo pracy uległo wyodrębnieniu i jest traktowane jako gałąź prawa.