Niemożliwość świadczenia
Przyczyną niewykonania przez dłużnika świadczeń ustalonych w umowie może być to, że świadczenia takie są niemożliwe do spełnienia. Na przykład dłużnik sprzedał konia wyścigowego, który przed wydaniem go kupującemu zdechł. Spełnienie świadczenia jest w takim przypadku niemożliwe.
Niemożliwość świadczenia, zależnie od okoliczności, prowadzi do różnych skutków prawnych. W szczególności w niektórych przypadkach dłużnik, który nie może spełnić świadczenia, ponosi odpowiedzialność za szkodę, jaką wskutek tego poniósł wierzyciel, w innych zaś przypadkach odpowiedzialności takiej nie ponosi.
W razie trwałej i całkowitej niemożliwości świadczenia, powstałej już po zawarciu umowy z przyczyn, za które dłużnik nie odpowiada, dłużnik nie ponosi wobec wierzyciela odpowiedzialności, a zobowiązanie wygasa. Tak będzie, gdy przedmiotem umowy jest rzecz indywidualnie oznaczona, która bez winy dłużnika uległa zniszczeniu, została skradziona itd. W zobowiązaniach wzajemnych dłużnik staje się wolny od obowiązku świadczenia, jednakowoż traci równocześnie prawo do świadczenia wzajemnego (np. zapłaty ceny kupna), a jeśli je już otrzymał – powinien je zwrócić. W razie niemożliwości częściowej, dłużnik staje się wolny od tej części świadczenia, która stała się niemożliwa. Niemożliwość przemijająca nie zwalnia dłużnika, lecz tylko powoduje odroczenie świadczenia .
Dłużnik ponosi odpowiedzialność, jeśli świadczenie stało się niemożliwe z przyczyn, za które odpowiada (na przykład sprzedał rzecz, która miała być wydana wierzycielowi, innej osobie).