WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU
– właściwość rzeczową,
– właściwość miejscową.
Właściwość rzeczowa pozwala ustalić, czy sprawa w pierwszej instancji powinna być rozstrzygnięta przez sąd rejonowy czy sąd okręgowy. W tym względzie obowiązuje zasada, że sądami pierwszej instancji dla spraw cywilnych są sądy rejonowe. Jako wyjątek do tej zasady kodeks postępowania cywilnego wymienia rodzaje spraw, które podlegają rozstrzygnięciu przez sąd okręgowy jako sąd pierwszej instancji. Do spraw tych należą: 1) sprawy o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone prawa majątkowe, oprócz spraw o ustalenie i zaprzeczenie ojcostwa i macierzyństwa oraz o przysposobienie,
– sprawy o ochronę praw autorskich, praw wynikających z opatentowania wynalazków lub rejestracji wzorów użytkowych, zdobniczych oraz znaków towarowych, 3) sprawy o roszczenia wynikające z prawa prasowego, 4) sprawy
0 prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu spora przewyższa 30000 zł (oprócz spraw o alimenty, naruszenie posiadania i zniesienie wspólności majątkowej małżonków), 5) inne.
Właściwość miejscowa pozwala określić, który z rejonowych lub okręgowych sądów na terenie kraju jest właściwy do rozstrzygnięcia sprawy. W ramach właściwości miejscowej odróżniamy: a) właściwość ogólną, b) właściwość wyłączną, c) właściwość przemienną.
Właściwość ogólna formułuje generalną zasadę, według której do rozpoznania 1 rozstrzygnięcia sprawy powołany jest sąd, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania. Gdy pozwanym jest osoba prawna, powództwo wytacza się według miejsca jej siedziby.
Od tej generalnej zasady przepisy pozwalają niekiedy odstąpić (właściwość przemienna), a w kilku przypadkach wyznaczają inny sąd miejscowo właściwy (właściwość wyłączna). Ma to miejsce tylko w sprawach wyraźnie wymienionych w kodeksie postępowania cywilnego (art. 31-42 k.p.c.).
Właściwość wyłączna jest, jak wspomniano, właściwością obowiązującą strony, a wskazującą inny sąd, aniżeli wynika z właściwości ogólnej. Na przykład powództwo o własność nieruchomości i inne prawa z nią związane można wytoczyć tylko przed sąd, w którego okręgu nieruchomość jest położona, powództwo ze stosunku członkostwa spółdzielni wyłącznie według siedziby spółdzielni, powództwo ze stosunku małżeństwa wyłącznie przed sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania.
Właściwość przemienna zachodzi wówczas, gdy przepisy kodeksu postępowania cywilnego pozostawiają powodowi swobodę co do decyzji, czy wytoczyć powództwo według właściwości ogólnej, a więc przed sąd miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego, czy też przed inny sąd, wskazany alternatywnie w przepisach. Właściwość przemienna zachodzi między innymi w następujących sprawach:
– powództwo o ustalenie ojcostwa i alimenty można wytoczyć przed sąd, w którego okręgu mieszka osoba uprawniona lub w miejscu zamieszkania dłużnika
– powództwo o roszczenie z czynu niedozwolonego można wytoczyć przed sąd, w którego okręgu została wyrządzona szkoda lub w miejscu zamieszkania dłużnika
– powództwo o roszczenie ze stosunku najmu lub dzierżawy nieruchomości można wytoczyć przed sąd miejsca położenia nieruchomości lub w miejscu zamieszkania dłużnika
– powództwo o wykonanie umowy, ustalenie jej istnienia, rozwiązanie, unieważnienie oraz o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania można wytoczyć przed sąd miejsca jej wykonania lub w miejscu zamieszkania dłużnika.
W końcu należy dodać, że właściwość miejscowa sądu może być ustalona przez strony w drodze umowy. Strony mogą się umówić, że istniejący lub przyszły spór rozstrzygać będzie sąd w określonej miejscowości, który według przepisów kodeksu postępowania cywilnego nie byłby miejscowo właściwy. Umowa taka jest ważna i stwarza właściwość umowną. Właściwość umowna nie może jednak naruszać zasad właściwości wyłącznej.