Błąd jako wada oświadczenia woli
Z pozornością można się spotkać w trakcie postępowania egzekucyjnego, gdy dłużnik pozornie przenosi na inną osobę własność rzeczy, aby w ten sposób uniemożliwić wierzycielowi przeprowadzenie egzekucji na tej rzeczy. Pozorna może być zarówno umowa, jak i jednostronne oświadczenie woli składane innej osobie, gdy potrzebna jest jej zgoda.
Oświadczenie woli złożone dla pozoru jest nieważne i nie wywołuje żadnych skutków prawnych (art. 83 § 1 k.c.). Natomiast czynność prawna właściwa ukryta pod pozorną czynnością prawną jest ważna, jeśli spełnione są wszystkie przesłanki jej ważności, np. co do treści, formy itp.
Błąd jako wada oświadczenia woli polega na mylnym wyobrażeniu u osoby składającej oświadczenie o rzeczywistym stanie albo na mylnym wyobrażeniu o treści złożonego oświadczenia. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z błędem sensu stricto, na przykład klient kupuje w galerii kopię obrazu znanego malarza w przekonaniu, że to oryginał. W drugim przypadku zachodzi pomyłka, na przykład przedsiębiorstwo w składanej ofercie przez pomyłkę wpisuje cenę jednostkową 100 zł zamiast 1000 zł.
Błąd nie powoduje nieważności czynności prawnej, lecz daje osobie składającej oświadczenie woli prawo wycofania się z jego skutków (art. 84 § 1 k.c.). Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych może nastąpić tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona
o błędzie i przemilczała to, albo gdy mogła z łatwością błąd zauważyć (z wyjątkiem czynności prawnych nieodpłatnych), na przykład kupujący oświadcza, że pragnie nabyć materiał z czystej wełny i wskazuje materiał gorszej jakości, a sprzedawca nie zwraca mu na to uwagi.