Dodatkowe zastrzeżenia umowne

Nazwę dodatkowych zastrzeżeń umownych noszą postanowienia zawarte w umowie, mające na celu zabezpieczenie interesu wierzyciela i ułatwienie mu realizacji jego roszczeń68. Zaliczamy do nich zadatek, umowne prawo odstąpienia, odstępne i kary umowne. Omówienie kar umownych obejmuje program prawa gospodarczego.

Zadatek jest to kwota pieniężna lub niekiedy inna rzecz, jaką strona daje kontrahentowi przy zawarciu umowy. W razie braku odmiennego postanowienia stron przepisy każą traktować zadatek jako zabezpieczenie wykonania umowy i jednocześnie odszkodowanie na wypadek jej niewykonania. Jeżeli strona dochodzi wykonania umowy, zadatek nie odgrywa szczególnej roli. Jego znaczenie ujawnia się wtedy, gdy strona uprawniona rezygnuje z dochodzenia świadczenia, do którego na podstawie umowy ma prawo i którego nie uzyskała. W takim przypadku, jeżeli otrzymała zadatek, ma prawo go zatrzymać, natomiast jeżeli sama zadatek dała, może żądać jego zwrotu w podwójnej wysokości (art. 394 § 1 k.c.). Równocześnie zadatek stanowi całe odszkodowanie za niewykonanie umowy i strona nie może się domagać odszkodowania wyższego, niezależnie od wielkości szkody.

W razie wykonania umowy zadatek podlega zaliczeniu na poczet wynagrodzenia. Umowne prawo odstąpienia to zawarowane w umowie prawo jednej lub obu stron do odstąpienia od umowy w przyszłości. Polega ono na tym, że strona uprawniona może w drodze jednostronnego oświadczenia skierowanego do partnera spowodować, że umowa będzie traktowana jako nie zawarta. Umowa musi oznaczać termin, w ciągu którego można skorzystać z prawa odstąpienia. Jeżeli odstąpienie od umowy miało miejsce już po jej wykonaniu, strony powinny sobie zwrócić w stanie nie zmienionym wszystko co otrzymały (art. 395 k.c.). Prawo odstąpienia od umowy może być zastrzeżone warunkowo, to jest na wypadek zajścia przewidzianych w umowie okoliczności.

Odstępne polega na tym, że strona zastrzega sobie prawo odstąpienia od umowy za zapłatą oznaczonej kwoty pieniężnej (art. 396 k.c.). Prawo to może być zastrzeżone na rzecz jednej lub obu stron. Strona może odstąpić od umowy w drodze oświadczenia skierowanego do kontrahenta, pod warunkiem wszakże, że jednocześnie płaci odstępne. W przeciwnym razie oświadczenie o odstąpieniu jest bezskuteczne.