Podstawa odpowiedzialności

– Niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy musi być następstwem takich okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Najczęściej będzie to niedołożenie należytej staranności przez samego dłużnika, wskutek czego umowa nie została wcale lub we właściwy sposób wykonana. Dłużnik odpowiada także za osoby, którym powierzył wykonanie umowy, lub którymi się posługuje (art. 474 k.c.) oraz za przedstawiciela ustawowego.

Podstawą odpowiedzialności dłużnika może być wszelka wina, zarówno rozmyślne działanie, jak i niedbalstwo. Strony mogą w umowie zakres odpowiedzialności dłużnika rozszerzyć (np. dłużnik odpowiada za sam fakt niewykonania zobowiązania bez względu na to, czy ponosi za to winę, czy nie) albo też ograniczyć (np. dłużnik odpowiada tylko za rozmyślne działanie, a nie odpowiada w razie niedbalstwa). Strony nie mogą jednak w umowie wyłączyć odpowiedzialności dłużnika za szkodę wyrządzoną rozmyślnie. Takie postanowienie byłoby nieważne (art. 473 § 2 k.c.).

Ogólnie można powiedzieć, że dłużnik nie ponosi odpowiedzialności kontraktowej, jeżeli przyczyną niewykonania umowy była siła wyższa lub przypadek. O pojęciu siły wyższej była już mowa poprzednio. Przez przypadek w prawie cywilnym rozumie się każde zdarzenie, które uniemożliwiło wykonanie zobowiązania i za które dłużnik nie odpowiada (np. osoba trzecia uszkodziła samochód, który miał być wydany wierzycielowi).