ŹRÓDŁA ZOBOWIĄZAŃ

– Czynności prawne. Stanowią one w obrocie cywilnym najczęstsze i najważniejsze źródło stosunków zobowiązaniowych. Dotyczy to przede wszystkim czynności prawnych dwustronnych (umów).

– Czyny niedozwolone, w wyniku których powstaje szkoda i naruszenie czyjegoś prawa podmiotowego, powodują powstanie stosunku zobowiązaniowego między sprawcą lub inną osobą odpowiedzialną, a tym, komu wyrządzono szkodę. Treścią zobowiązania jest obowiązek naprawienia szkody.

– Akty administracyjne, czyli jednostronne, indywidualne decyzje organów administracji państwowej, stanowią specjalne źródło zobowiązań. Konsekwencją niektórych aktów administracyjnych jest nie tylko powstanie stosunku między organem administracyjnym a adresatem aktu administracyjnego (stosunek administracyjnoprawny), lecz także stosunku zobowiązaniowego między dwiema osobami, do których akt administracyjny został skierowany. Takim źródłem zobowiązania byłaby na przykład decyzja resortowego ministra zobowiązująca przedsiębiorstwo państwowe do wyprodukowania i dostarczenia wskazanemu odbiorcy towarów, niezbędnych do usuwania skutków klęski żywiołowej, albo do obrony kraju lub wykonania zobowiązań międzynarodowych.

– Inne zdarzenia. Grupa ta obejmuje szczególne rodzaje zdarzeń prawnych, powodujących powstanie zobowiązań. Ich ilość i znaczenie są stosunkowo niewielkie. Do grupy tej należą w szczególności: a) prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia, b) bezpodstawne wzbogacenie.

Samo prowadzenie cudzej sprawy połączone z dokonywaniem wydatków i zaciąganiem zobowiązań (np. odebranie przesyłki pocztowej i uiszczenie za nią opłaty pobraniowej, zapłacenie rachunku za gaz pod nieobecność sąsiada z własnej gotówki) może spowodować powstanie między tymi osobami stosunku zobowiązaniowego, mimo że strony nie zawarły w tej sprawie żadnej umowy, a nawet że jedna z nich, jak to się dzieje najczęściej, nic nie wie o prowadzeniu jej sprawy przez drugą. Powstanie zobowiązania zależy od tego, czy sprawa była prowadzona w sposób korzystny dla zainteresowanego, czy podjęcie i prowadzenie sprawy było zgodne z domniemaną wolą zainteresowanego i wreszcie, czy sprawę prowadzono z zachowaniem należytej staranności. Prowadzący sprawę powinien też w miarę możności powiadomić zainteresowanego i stosownie do okoliczności albo oczekiwać jego zleceń, albo prowadzić sprawę dopóty, dopóki osoba ta nie będzie mogła sama się nią zająć. Spełnienie przez prowadzącego tych wymagań daje mu prawo żądania od osoby, której sprawę bez zlecenia prowadził, zwrotu uzasadnionych wydatków i nakładów wraz z ustawowymi odsetkami.

Uzyskanie korzyści majątkowej bez podstawy prawnej kosztem innej osoby, nakłada na bezpodstawnie wzbogaconego obowiązek zwrotu korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe obowiązek zapłacenia równowartości pieniężnej. Bezpodstawne wzbogacenie powoduje więc powstanie stosunku zobowiązaniowego między bezpodstawnie wzbogaconym a osobą, kosztem której nastąpiło wzbogacenie. Odmianą bezpodstawnego wzbogacenia jest tzw. nienależne świadczenie polegające na spełnieniu świadczenia przez osobę, która nie była do tego zobowiązana. Osoba taka może żądać zwrotu świadczenia, chyba że zachodzi jeden z następujących przypadków: a) spełniający świadczenie wiedział, że nie jest do świadczenia zobowiązany, b) świadczenie czyni zadość zasadom współżycia społecznego, c) spełniający świadczenie zaspokoił przedawnione roszczenie.